2. อุปวานตฺเถรอปทานวณฺณนา

ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิกํ อายสฺมโต อุปวานตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปายสฺมา ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต กาเล ทลิทฺทกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺโต ภควติ ปรินิพฺพุเต ตสฺส ธาตุํ คเหตฺวา มนุสฺสเทวนาคครุฬกุมฺภณฺฑยกฺขคนฺธพฺเพหิ สตฺตรตนมเย สตฺตโยชนิเก ถูเป กเต ตตฺถ สุโธตํ อตฺตโน อุตฺตรสาฏกํ เวฬคฺเค ลคฺเคตฺวา อาพนฺธิตฺวา ธชํ กตฺวา ปูชํ อกาสิฯ ตํ คเหตฺวา อภิสมฺมตโก นาม ยกฺขเสนาปติ เทเวหิ เจติยปูชารกฺขณตฺถํ ฐปิโต อทิสฺสมานกาโย ตํ อากาเส ธาเรนฺโต เจติยํ ติกฺขตฺตุํ ปทกฺขิณํ อกาสิฯ โส ตํ ทิสฺวา ภิยฺโยโสมตฺตาย ปสนฺนมานโส หุตฺวา เตน ปุญฺญกมฺเมน เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยํ พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา อุปวาโนติ ลทฺธนาโม วยปฺปตฺโต เชตวนปฏิคฺคหเณ พุทฺธานุภาวํ ทิสฺวา ปฏิลทฺธสทฺโธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺโต อรหตฺตํ ปตฺวา ฉฬภิญฺโญ อโหสิฯ ยทา ภควโต อผาสุ อโหสิ, ตทา เถโร อุณฺโหทกํ ตถารูปํ ปานกญฺจ เภสชฺชํ ภควโต อุปนาเมสิฯ เตนสฺส สตฺถุโน โรโค วูปสมิฯ ตสฺส ภควา อนุโมทนํ อกาสิฯ

[52] เอวํ โส ปตฺตอรหตฺตผโล อธิคตเอตทคฺคฏฺฐาโน อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต ปทุมุตฺตโร นาม ชิโนติอาทิมาหฯ ตตฺถ สพฺเพสํ โลกิยโลกุตฺตรธมฺมานํ ปารคู ปริโยสานํ นิพฺพานํ คโต ปตฺโต ปทุมุตฺตโร นาม ชิโน ชิตปญฺจมาโร ภควา อคฺคิกฺขนฺโธ อิว ฉพฺพณฺณา พุทฺธรํสิโย ชลิตฺวา สพฺพโลกํ ธมฺมปชฺโชเตน โอภาเสตฺวา สมฺพุทฺโธ สุฏฺฐุ พุทฺโธ อวิชฺชานิทฺทูปคตาย ปชาย สวาสนาย กิเลสนิทฺทาย ปฏิพุทฺโธ วิกสิตเนตฺตปงฺกโช ปรินิพฺพุโต ขนฺธปรินิพฺพาเนน นิพฺพุโต อทสฺสนํ คโตติ สมฺพนฺโธฯ

[57] ชงฺฆาติ เจติยกรณกาเล อุปจินิตพฺพานํ อิฏฺฐกานํ ฐปนตฺถาย, นิพนฺธิยมานโสปานปนฺติฯ

[88] สุโธตํ รชเกนาหนฺติ วตฺถโธวเกน ปุริเสน สุฏฺฐุ โธวิตํ สุวิสุทฺธกตํ, อุตฺตเรยฺยปฏํ มม อุตฺตรสาฏกํ อหํ เวฬคฺเค ลคฺคิตฺวา ธชํ กตฺวา อุกฺขิปิํ, อมฺพเร อากาเส อุสฺสาเปสินฺติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวาติฯ

อุปวานตฺเถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ

3. ติสรณคมนิยตฺเถรอปทานวณฺณนา

นคเร พนฺธุมติยาติอาทิกํ อายสฺมโต ติสรณคมนิยตฺเถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปิ ปุริมพุทฺเธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฏฺฏูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินนฺโต วิปสฺสิสฺส ภควโต กาเล พนฺธุมตีนคเร กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา อนฺธมาตาปิตโร อุปฏฺฐาสิฯ โส เอกทิวสํ จินฺเตสิ – ‘‘อหํ มาตาปิตโร อุปฏฺฐหนฺโต ปพฺพชิตุํ น ลภามิ, ยํนูนาหํ ตีณิ สรณานิ คณฺหิสฺสามิ , เอวํ ทุคฺคติโต โมเจสฺสามี’’ติ นิสภํ นาม วิปสฺสิสฺส ภควโต อคฺคสาวกํ อุปสงฺกมิตฺวา ตีณิ สรณานิ คณฺหิฯ โส ตานิ วสฺสสตสหสฺสานิ รกฺขิตฺวา เตเนว กมฺเมน ตาวติํสภวเน นิพฺพตฺโต, ตโต ปรํ เทวมนุสฺเสสุ สํสรนฺโต อุภยสมฺปตฺติโย อนุภวิตฺวา อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถินคเร มหาสาลกุเล นิพฺพตฺโต วิญฺญุตํ ปตฺโต สตฺตวสฺสิโกว ทารเกหิ ปริวุโต เอกํ สงฺฆารามํ อคมาสิฯ ตตฺถ เอโก ขีณาสวตฺเถโร ตสฺส ธมฺมํ เทเสตฺวา สรณานิ อทาสิฯ โส ตานิ คเหตฺวา ปุพฺเพ อตฺตโน รกฺขิตานิ สรณานิ สริตฺวา วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ ตํ อรหตฺตปฺปตฺตํ ภควา อุปสมฺปาเทสิฯ

[106] โส อรหตฺตปฺปตฺโต อุปสมฺปนฺโน หุตฺวา อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสนฺโต นคเร พนฺธุมติยาติอาทิมาหฯ ตตฺถ มาตุ อุปฏฺฐาโก อหุนฺติ อหํ มาตาปิตูนํ อุปฏฺฐาโก ภรโก พนฺธุมตีนคเร อโหสินฺติ สมฺพนฺโธฯ